Zelfredzaamheid van ouderen is een belangrijk doel voor beleidsmakers, gezondheidsinstellingen en veel ouderen zelf. Maar zelfredzaamheid heeft een complexe relatie met gezondheid: het kan zowel een oorzaak als een gevolg zijn. Het blijft dus onduidelijk waarop preventie of interventie het zinvolst is: zelfredzaamheid of de klachten?
LASA-onderzoekers analyseerden gegevens van 1968 deelnemers, die op vier tot tien meetmomenten gegevens over hun zelfredzaamheid en psychische klachten verstrekten. Zelfredzaamheid werd gemeten met ervaren regie, zelfvertrouwen, en drie onderdelen van persoonlijke effectiviteit: doorzetten bij tegenslag, afmaken waar je aan begonnen bent, en initiatieven nemen. Psychische klachten werden gemeten met angstklachten en vier verschillende depressieve klachten: ontbreken van positief affect, lichamelijke klachten & vertraging, negatief affect, en negatief interpersoonlijk contact.
De onderzoekers onderscheidden twee groepen. Van de 1968 deelnemers hadden er 844 op tenminste één meetmoment klinisch significante klachten. De overige 1124 van hen hadden dit niet.
De onderzoeksvraag was: in hoeverre gaan veranderingen in zelfredzaamheid vooraf aan veranderingen in psychische klachten, en hoe verschilde dit tussen ouderen met en zonder klinisch significante klachten? Door middel van een innovatieve ‘Dynamic Time Warping’ time warping methode maakten de onderzoekers dit zichtbaar in “netwerkgrafieken”:
De betekenis van deze bevindingen zijn als volgt: Bij ouderen die geen klinisch significante klachten hebben (grafiek links), gaan veranderingen in zelfredzaamheid vaak vooraf aan veranderingen in psychische klachten. Maar dit geldt vooral voor “mastery” – de ervaren regie over het leven. En het effect is zwak, wat terugkomt in de lichtgekleurde pijlen. Bij ouderen mét significante klachten (grafiek rechts) is het juist andersom: bij hen zijn de connecties sterker en gaan veranderingen in psychische klachten vaak vooraf aan veranderingen in zelfredzaamheid. Bijvoorbeeld de dikke rode pijl van angst naar zelfvertrouwen betekent: éérst neemt angst toe, en daarna neemt zelfvertrouwen af, en niet andersom.
De onderzoekers concluderen dat een verandering in zelfredzaamheid geen goed waarschuwingssignaal is voor het ontwikkelen van psychische klachten 3-4 jaar in de toekomst. En bij mensen met significante klachten moeten eerst die klachten afnemen voordat zelfredzaamheid – met name zelfvertrouwen – weer kan herstellen.
Voor meer informatie over het project over zelfredzaamheid en psychische klachten waar deze studie onderdeel van is, zie: https://psychiatryamsterdam.nl/projecten/project-pointr/
De resultaten zijn gepubliceerd als:
Schwellnus, K., Giltay, E. J., Paans, N. P. G., Rhebergen, D., Beekman, A. T. F., Lunansky, G., Huisman, M., Kok, A. A. L. (2025). Temporal Dynamics of Perceived Self-Reliance and Psychiatric Symptoms in Older Adults: Applying Dynamic Time Warping to Longitudinal Cohort Data. Aging and Mental Health. https://doi.org/10.1080/13607863.2025.2514066
